مدل سازی تأثیر مدیریت دانش و سرمایه اجتماعی بر تاب آوری سازمان با نقش میانجی چابکی سازمانی (نمونه پژوهش: کارکنان شرکت پتروشیمی عسلویه)

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسندگان

گروه مهندسی صنایع، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

امروزه با توجه به افزایش بحران‌ها و رویدادهای مخرب در کلیه سطوح سازمان‌ها و شرکت‌ها، ایجاد انعطاف‌پذیری به اولویت اول بسیاری از سازمان‌ها تبدیل شده است. از این‌رو با توجه به اینکه صنعت پتروشیمی جزو صنایعی است که نسبت به اختلالات بسیار حساس بوده و با تغییرات سریع و تکنولوژیکی و عدم قطعیت همراه است، این پژوهش با هدف بررسی نقش میانجی‌گری چابکی سازمانی در ارتباط بین سرمایه اجتماعی و مدیریت دانش بر تاب‌آوری سازمان در شرکت پتروشیمی عسلویه انجام شد. روش انجام پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر نحوه جمع‌آوری داده‌ها، توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، کارکنان شرکت پتروشیمی عسلویه درنظر گرفته شد که تعداد آنها 430 نفر بوده است. بدین منظور با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 203 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار جمع‌آوری داده-های پژوهش شامل سه پرسشنامه نوناکا و تاگوچی (1998) جهت ارزیابی مدیریت دانش، پرسشنامه آل‌اموش و همکاران (2020) جهت ارزیابی سرمایه اجتماعی و چابکی سازمانی و پرسشنامه پرایاک و همکاران (2018) برای ارزیابی تاب‌آوری سازمانی می‌باشد. روایی صوری پرسشنامه از طریق اظهارنظر 10 نفر از خبرگان دانشگاهی تأیید گردید. همچنین در ادامه روایی سازه (روایی همگرا و واگرا) براساس معیار میانگین واریانس استخراج‌شده و پایایی ترکیبی بررسی و تأیید شد. برای محاسبه پایایی پرسشنامه‌ها، ضریب آلفای کرونباخ به کار برده شد (مدیریت دانش: 802/0، سرمایه اجتماعی: 807/0، تاب‌آوری سازمان: 796/0، چابکی سازمانی: 821/0) و بالاتر بودن تمامی ضرایب از 7/0 نشان‌دهنده آن است که ابزار اندازه‌گیری استفاده شده پایایی قابل قبولی دارد. برای تجزیه‌وتحلیل متغیرهای جمعیت‌شناختی و آمار توصیفی از نرم‌افزار SPSS و جهت تحلیل آمار استنباطی و روش معادلات ساختاری از نرم‌افزار AMOS استفاده شده است. نتایج نشان داد که بین متغیرهای سرمایه اجتماعی و مدیریت دانش با متغیرهای چابکی سازمانی و تاب‌آوری سازمانی رابطه مثبت و معناداری برقرار است. به‌طوری‌که مقدار آماره t بالاتر از 96/1 در تمامی مسیرها است که بیان-کننده معناداری در سطح 95% می‌باشد. همچنین نقش میانجی‌گری چابکی سازمانی با تأثیر کل 643/0 در مسیر بین مدیریت دانش و تاب‌آوری سازمانی از مسیر بین سرمایه اجتماعی و تاب‌آوری سازمانی با تأثیر کل 120/0 بیشتر است. به‌عبارت‌دیگر، تأثیرگذاری چابکی سازمانی در رابطه بین مدیریت دانش و تاب‌آوری سازمان بیشتر از رابطه سرمایه اجتماعی و تاب‌آوری سازمان است. براساس نتایج حاصل شده، می‌توان بیان کرد، یکی از بهترین روش‌های مقابله با تغییرات محیطی و رسیدن به یک سازمان تاب‌آور، هدایت سازمان به سمت چابک بودن است. چابکی سازمانی نیز نیازمند توانایی و مدیریت دانش به عنوان یکی از مهمترین مزیت‌های رقابتی و توسعه سرمایه‌های اجتماعی برای رسیدن به اهداف سازمانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Modeling the effect of knowledge management and social capital on organizational resilience with the mediating role of organizational agility (case study: Employees of Asaluyeh Petrochemical Company)

نویسندگان [English]

  • Sayyid Ali Banihashemi
  • Nasir Ghermezi
Department of Industrial Engineering, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Nowadays, due to the increase in crises and destructive events at all levels of organizations and companies, creating flexibility has become the first priority of many organizations. Therefore, considering that the petrochemical industry is one of the industries that is very sensitive to disturbances and is associated with rapid technological changes and uncertainty, this research aims to investigate the mediating role of organizational agility in the relationship between social capital and knowledge management on organizational resilience was carried out in Asalouyeh Petrochemical Company. The research method is applied in terms of purpose and descriptive-survey in terms of data collection. The statistical population of the research was the employees of Asalouyeh Petrochemical Company, whose number was 430. For this purpose, 203 people were selected as a statistical sample using a simple random sampling method and using Cochran's formula. The research data collection tools include three questionnaires by Nonaka and Takeuchi (1998) to evaluate knowledge management, Al-Omoush et al. (2020) questionnaire to evaluate social capital and organizational agility, and Prayak et al. (2018) questionnaire to evaluate organizational resilience. The face validity of the questionnaire was confirmed through the comments of 10 academic experts. Also, construct validity (convergent and divergent validity) was checked and confirmed based on the extracted average variance criterion and composite reliability. To calculate the reliability of the questionnaires, Cronbach's alpha coefficient was used (knowledge management: 0.802, social capital: 0.807, organizational resilience: 0.796, organizational agility: 0.821) and all coefficients were higher at 0.7, which indicates the used measurement tool has acceptable reliability. SPSS software was used to analyze demographic variables and descriptive statistics, and AMOS software was used to analyze inferential statistics and structural equation methods. The results showed that there is a positive and significant relationship between the variables of social capital and knowledge management with the variables of organizational agility and organizational resilience. So the value of t-statistic is higher than 1.96 on all routes, which indicates significance at the 95% level. Also, the mediating role of organizational agility with a total effect of 0.643 on the path between knowledge management and organizational resilience is greater than the path between social capital and organizational resilience with a total effect of 0.120. In other words, the influence of organizational agility on the relationship between knowledge management and organizational resilience is greater than the relationship between social capital and organizational resilience. Based on the obtained results, it can be said that one of the best ways to deal with environmental changes and achieve a resilient organization is to lead the organization towards being agile. Organizational agility also requires the ability and knowledge management as one of the most important competitive advantages and the development of social capital to achieve organizational goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asaluyeh Petrochemical
  • Knowledge Management
  • Organizational Agility
  • Organizational Resilience
  • Social Capital

مراجع

ابراهیمی، سید عباس؛ فیض، داود و چیت­کران، حسین. (1396). تحلیل جامع عوامل مؤثر بر تاب­آوری سازمانی در صنایع کوچک و متوسط. نشریه پژوهش­های مدیریت منابع انسانی، 7(3)، 59-37.
اختر محققی، مهدی. (1385). سرمایه اجتماعی. تهران: انتشارات اندیشه.
توکلی، امیز؛ شاهین، آرش و نیلی­پور طباطبائی، سید اکبر. (1398). ارائه مدلی برای توسعه چابکی سازمانی در صنعت معدن کشور. فصلنامه آینده­پژوهشی مدیریت، سال سی­ام، شماره 117، 56-41.
حسینی­فرد، سید مجتبی؛ فیضی، طاهره و گرامی­پور، مسعود. (1400). سرمایه اجتماعی به مثابه راهبرد تحقق تاب­آوری سازمانی برای بنگاه­های اقتصادی کوچک و متوسط پژوهشی با رویکرد نظریه­پردازی داده بنیاد. نشریه مدیریت سرمایه اجتماعی، 2(8)، 260-235.
دهدشتی شاهرخ، زهره و اصلانی ­افراشته، امیر. (1398). اثر جو خلاق و مدیریت دانش مشتری بر تاب­آوری سازمانی در شرکت­های صادراتی. نشریه مدیریت کسب‌وکارهای بین­المللی، شماره 2، 93-65.
رشیدی، مهدی؛ معصومی بیلندی، زهرا و صالحپور، مرتضی. (1401). ادراک طردشدگی کارکنان و پنهان­سازی دانش: نقش تعدیل‌گری استرس شغلی و استقلال شغلی (نمونه پژوهش: اداره کل گمرکات خراسان جنوبی). نشریه مدیریت دانش سازمانی، سال پنجم، شماره 3، 234-201.
کشتکار، مهران. (1400). مدیریت استراتژیک دانش. شهر: انتشارات داعا.
کوثر، زهرا؛ ندائی، امین و سید نقوی، میرعلی. (1398). عوامل مؤثر و پیامدهای تاب­آوری سازمانی. نشریه پژوهش­های مدیریت در ایران، 23(4)، 22-1.
محمدی شهرودی، حامد؛ رحیم­نیا، فریبرز؛ ملک­زاده، غلامرضا و خوراکیان، علیرضا. (1398). ارائه الگوی تاب­آوری سازمانی در شرکت­های تولیدی با رویکرد داده بنیاد. نشریه پژوهش­های مدیریت عمومی، سال دوازدهم، شماره 43، 134-111.
محمودزاده، ابراهیم؛ کشتکار هرانکی، مهران؛ نوری، جلال و مومیوند، حجت‌الله. (1401). بررسی رابطه بین مدیریت دانش و تاب­آوری سازمانی (موردمطالعه یک سازمان تحقیقاتی). نشریه توسعه تکنولوژی صنعتی، شماره 47، 29-17.
مرادزاده، عبدالباسط؛ زارعی، کورش و حیدریان، حامد. (1399). تأثیر سرمایه اجتماعی بر ارتقای تاب­آوری سازمانی: تبیین نقش میانجی تسهیم دانش مرتبط با بحران کووید-19. نشریه مدیریت راهبردی دانش سازمانی، 3(10)، 112-87.
ملکان، احمد؛ دادورخانی، فضیله؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن و دربان آستانه، علیرضا. (1399). تحلیل نقش سرمایه اجتماعی بر ارتقای تاب­آوری سازمانی در برابر خشک‌سالی (موردمطالعه: روستاهای شهرستان کنگاور). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 10(38)، 80-65.
نظری، شهرام؛ حسینی، حیدر و مراد علیزاده، بهناز. (1397). ارتباط بین یادگیری سازمانی و مدیریت دانش با چابکی سازمانی در هیئت­های ورزشی استان آذربایجان غربی. نشریه مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش، شماره 19، 20-11.
 
Akbari, P., & Baharestan, O. (2013). The analysis of the impact of information technology and social capital on entrepreneurial orientation in iran pharmaceutical industry (Case study: Alborz Drug Company). International Journal of Management and Business Research, 3(3), 215-232.
Al-Omoush, K.S., Simón-Moya, V., & Sendra-García, J. (2020). The impact of social capital and collaborative knowledge creation on e-business proactiveness and organizational agility in responding to the COVID-19 crisis. Journal of Innovation & Knowledge, 5(4), 279-288.
Annarelli, A., & Nonino, F. (2016). Strategic and operational management of organizational resilience: Current state of research and future directions. Omega, 62(3), 1-18.
Arfiansyah, Z. (2021). The effect of enterprise risk management, knowledge management, and organizational cultureon organizational resilience. International Journal of Contemporary Accounting, 3(2), 93-114.
Brown, J., D’Emidio - Caston, M. & Benard, B. (2001). Resilience education. Thousand Oaks, CA: Corwin Press.
Chowdhury, M., Prayag, G., Orchiston, C., & Spector, S. (2019). Postdisaster social capital, adaptive resilience and business performance of tourism organizations in Christchurch. Journal of Travel Research (New Zealand), 58(7), 1209-1226.
Dalker, K., (2005). Knowledge Management in Theory and Practice. Oxford: Elsevier Inc.
De Galizia, A., Simon, C., Weber, P., Iung, B., Duval, C., & Serdet, E. (2016). Markers and patterns of organizational resilience for risk analysis. IFAC Papers On Line, 49(19), 432-437.
DesJardine, M., Bansal, P., & Yang, Y. (2019). Bouncing back: Building resilience through social and environmental practices in the context of the 2008 global financial crisis. Journal of Management, 45(4), 1434-1460.
Duchek, S. (2020). Organizational resilience: a capability-based conceptualization. Business Research, 13(1), 215-246.
Evely, A.C., Fazey, I., Stringer, L.C., & Reed, M.S. (2012). Designing knowledge exchange forresilience:howpeopleview and conduct knowledge matters. Sustainable Learning Working Paper Series, 2.
Fandiño, A.M., Formiga, N.S., & de Menezes, R.M. (2019). Organizational social capital, resilience and innovation validation of a theoretical model for specialized workers. Journal of Strategy and Management, 12(1), 137-152.
Fani, A. A., & Danaee Fard, H. (2015). Organizational learning and organizational resilience Knowledge management as a mediator in public organizations of Iran. Developing Country Studies, 15(13), 64-78.
Fraser, M. W., Galinsky, M. J., & Richman, J. M. (1999). Risk, protection, and resilience: Toward a conceptual framework for social work practice. Social work research, 23(3), 131-143.
Godwin, I., & Amah, E. (2013). Knowledge management and organizational resilience in Nigerian manufacturing organizations. Developing Country Studies, 3(9), 104-120.
Holling C.S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4(1), 1–23.
Hooper, M.J., & Brassard, M.A. (1998). Survey of Manufacturing Practice Within The Uk Automotive Industry, Proceedings Of The 15th Conference Of The Irish Manufacturing Committee, University of Ulste.
Imhanzenobe, J., Adejumo, O., & Ikpesu, O. (2021). A review of knowledge management and its
application in the contemporary business environment. African Journal of Business Management, 15(10), 274-282.
Jia, X., Chowdhury, M., Prayag, G., & Chowdhury, M. M. H. (2020). The role of social capital on proactive and reactive resilience of organizations post-disaster. International Journal of Disaster Risk Reduction, 48, 101614.
Jia, X. (2018). The Role of Social Capital in Building Organizational Resilience. Thesis degree of Master of Commerce in Management. Department of Management. Marketing and Entrepreneurship, University of Canterbury: New Zealand.
Kazancoglu, I., Ozbiltekin-Pala, M., Mangla, S.K., Kazancoglu, Y., & Jabeen, F. (2022). Role of flexibility, agility and responsiveness for sustainable supply chain resilience during COVID-19. Journal of Cleaner Production, 362, 1-13.
La Cerra, P., & Bingham, R. (2002). Origin of Minds. New York: Harmony Books.
Lengnick-Hall, C.A., Beck, T.E., & Lengnick-Hall, M.L. (2011). Developing a capacity for organizational resilience through strategic human resource management. Human resource management review, 21(3), 243-255.
Luthar, S. S., & Zelazo, L. B. (2003). Research on resilience: An integrative review. Resilience and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversities, 2, 510-549.
McManus, S.T. (2008). Organisational resilience in New Zealand. PhD thesis, University of Canterbury, Christchurch.
Neenan, M. (2009). Developing Resilience a Cognitive Behavioural Approach. This edition published in The Taylor & Francis e-Library.
Nonaka, I., Takeuchi, H. (1995). The Knowledge Creating. New York.
Prasad, S., Su, H. C., Altay, N., & Tata, J. (2015). Building disaster‐resilient micro enterprises in the developing world. Disasters, 39(3), 447-466.
Prayag, G., Chowdhury, M., Spector, S., & Orchiston, C. (2018). Organizational resilience and financial performance.
Annals of Tourism Research, 73, 193-196.
Sahebjamnia, N., Torabi, S.A., & Mansouri, S.A. (2015). Integrated business continuity and disaster recovery planning: Towards organizational resilience. European Journal of Operational Research, 242(1), 261-273.
Setini, M., Yasa, N., Supartha, I., & Giantari, I.G.A.K. (2021). The effects of knowledge sharing, social capital and innovation on marketing performance. International Journal of Data and Network Science, 5(3), 257-266.
Siegel, D. J. (1999). The developing mind: Toward a neurobiology of interpersonal experience. Guilford Press.
Williams, B. & Newcombe, E. (1994). Building on the strengths of urban learners. Educational Leadership, 51, 75-78.
مدیریت دانش سازمانی
دوره 5، شماره 4 - شماره پیاپی 19
شماره پیاپی19، فصلنامه زمستان
دی 1401
صفحه 173-203

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 10 دی 1401
  • تاریخ پذیرش: 17 دی 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار